Pandeminin ekonomiye etkileri büyük ölçüde zayıflamış olsa da resmi otoriteler tarafından uygulanan kısıtlamaların kaldırılması ile sosyal rehabilitasyon ve yara sarma dönemine girildi. Bu dönemde, tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de yüksek enflasyon oranları görüldü ve alım gücünün düşmesi karşısında tüketiciyi koruma refleksi ile perakende sektöründe mevcut yasalara uygunluğu sağlama ve birtakım mevzuatları tüketici lehine düzenleme gerekliliği doğdu.

Ağustos 2022 itibariyle, bu yıl içerisinde Perakende Sektörü açısından neler değişti?

2022 yılının başından itibaren perakende sektörünü ilgilendiren başlıca mevzuat değişikliklerini kısaca şu şekilde özetleyebiliriz.

Ticari Reklam Ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde Yapılan Değişiklikler

Resmi Gazete’de 01.02.2022 tarihinde yayımlanan ve 01.03.2022 tarihinde yürürlüğe giren yönetmelik ile, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde birtakım değişiklikler yapıldı. Yapılan değişikliklerin amacının ve odak noktasının, tüketicilerin alışveriş iradelerinin doğru yönlendirilmesi hususunda yoğunlaştığı görüldü. Bu doğrultuda yapılan değişikliklerden başlıcaları şunlardı:

• Bir mal veya hizmete ilişkin olarak tüketicinin satın alma davranışı ve diğer kişisel verileri analiz edilerek sunulan fiyatın kişiselleştirilmiş fiyat olduğu kabul edildi. Bu doğrultuda, tüketiciye bu şekilde bir kişiselleştirilmiş fiyat sunulması durumunda, bu hususa ilişkin bilgi ile o mal veya hizmet ile ilgili olarak satıcı veya sağlayıcı tarafından belirlenen güncel satış fiyatına ve kişiselleştirilmiş fiyata aynı alanda yer verilmesi zorunluluğu getirildi.

 

• İnternet ortamında reklam veya sponsorluk ve benzeri anlaşmalara dayanılarak gösterilen sıralama sonuçlarında reklam ibaresine yer verilmesi zorunlu kılındı.

 

• İnternet ortamında, satıcı ve sağlayıcılar ya da bunlar adına mesafeli sözleşme kurulmasına aracılık eden aracı hizmet sağlayıcıları tarafından, tüketicilerin bir mal veya hizmete ya da satıcı veya sağlayıcılara ilişkin değerlendirme yapmasına imkân sağlanması durumunda; bu değerlendirmelerin, sadece ilgili mal veya hizmeti satın alanlar tarafından yapılmasına izin verileceği öngörüldü.

 

• Bir mal veya hizmete ilişkin indirim yapıldığını gösteren yazılı, sesli veya görsel herhangi bir ibarenin yer aldığı reklamlarda; “indirimden önceki fiyat”ın da belirtilmesi zorunlu kılındı.

 

• Bir mal veya hizmetin indirimden önceki satış fiyatının tespitinde indirimin uygulandığı tarihten önceki otuz gün içinde uygulanan en düşük fiyatın esas alınacağı yönünde düzenleme yapıldı. 

 

• İndirim miktarının hesaplamasının değişikliğe uygun şekilde yapıldığına ilişkin ispatın külfeti, reklam verene yüklendi.

Yapılan değişikliğe buradan ulaşabilirsiniz.

Fiyat Etiketi Yönetmeliği ile Yapılan Değişiklikler

Resmi Gazete’de 18.02.2022 tarihinde yayımlanan ve 01.03.2022 tarihinde yürürlüğe giren Fiyat Etiketi Yönetmeliği ile yapılan değişikliklerin amacı da, tıpkı Ticari Reklam Ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde yapılan değişikliklerde olduğu gibi, tüketicilerin alışveriş yaparken karar verme iradelerinin saptırılmaması üzerine oldu. Bu mevzuattaki değişikliklerle birlikte, kısaca;

• Etiket ve listelerde bulunması gereken üretim yeri, ayırıcı özelliği, vergiler dahil satış fiyatı gibi hususlara ek olarak depozito bedelinin de ambalajlı malın satış fiyatından ayrı olarak etiket ve listelerde bulunması ve belirlenen tüm hususların Türkçe yazılması zorunlu hale getirildi.

 

• Perakende olarak satışa sunulan mallara konulan etiketlerin malın ambalajı veya kapları üzerine de uygun bir yöntemle yerleştirilebileceği öngörüldü.

 

• İndirimli satışa konu edilen mal veya hizmetin indirimden önceki satış fiyatının tespitinde, indirimin uygulandığı tarihten önceki 30 gün içinde uygulanan en düşük fiyatın esas alınacağı düzenlendi.

Yapılan değişikliklere ilişkin olarak detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Dövizle Ödeme Yasağına ilişkin olarak yapılan değişiklikler

Resmi Gazete’de 19.04.2022 tarihinde yayımlanan ve yayım tarihinde yürürlüğe giren değişiklik, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliği’ne ilişkin olarak yapıldı. Bu değişiklik ile, öngörülen sözleşme tiplerinde özellikle ticaret hayatında Türk Lirasının kullanımına yönelik bir zorunluluk getirilerek, iç piyasada döviz karşılığı yapılan ticaretin piyasalardaki etkilerinin azaltılmaya çalışıldığı amaçlandı.

Söz konusu değişiklikle; genel itibariyle, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde, sözleşme ödeme yükümlülüklerinin Türk Lirası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunluluğu getirildi. Değişiklikte belirtilen sözleşmelerin bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmış olsa dahi bu zorunluluğun geçerli olacağı vurgulandı.

Yapılan değişikliklere ilişkin olarak detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunda Yapılan Değişiklikler

Resmi Gazete’de 01.04.2022 tarihinde yayımlanan ve yayım tarihinde yürürlüğe giren değişiklikle, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da birtakım düzenlemeler yapıldı.

Yapılan değişiklik ile genel olarak;

• Pazaryerlerinde hizmet sağlayıcılar ile tüketiciler arasındaki mesafeli sözleşmelere aracılık yapan aracı hizmet sağlayıcılar açısından, tüketicinin mesafeli sözleşme ile ilgili olarak doğru bilgilendirilmesi amacı ile birtakım ek yükümlülükler öngörüldü.

 

• İhtiyari garanti ve mesafeli sözleşmelere ilişkin düzenlemelere aykırı davranışlar ve sözleşmeye konu malın süresinde teslim edilmemesi veya monte edilmemesi hallerinde idari para cezası uygulanması yönünde düzenleme yapıldı.

 

• Yenilenmiş ürünlerin tanımı yapılarak bu ürünlere ilişkin olarak, tüketiciye teslim tarihinden itibaren asgari bir yıl garanti süresi verilmesi zorunluluğu getirildi.

 

• Tüketici uyuşmazlıklarına ilişkin olarak, tüketici hakem heyetinin bulunmadığı yerlerde başvuruların, yetkili ilçe kaymakamlığına yapılabileceği öngörüldü. Tüketici hakem heyeti kararlarına karşı itiraz heyetin bulunduğu veya tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine yapılabilmesi imkanı tanındı. Ayrıca tüketici hakem heyetine mevcut olmasına rağmen sunulmayan bilgi veya belgelerin tüketici mahkemesine sunulması nedeniyle kararın iptali halinde tüketici aleyhine yargılama giderine ve vekalet ücretine hükmedilmeyeceği yönünde düzenleme yapıldı. 

 

• Kredi borcundan cayma, faiz indirimlerinden beklemeden faydalanma gibi tüketici kredilerinde önemli değişikliklerin yanı sıra konut finansmanında sigortasız kredi seçeneği de sunulan imkanlar arasında yer aldı.

Yapılan değişikliklere ilişkin olarak detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Reklam Kurulu Tarafından Hazırlanan Kılavuz İle Öngörülen Kurallar

Reklam Kurulu'nun 12.04.2022 tarihli ve 320 sayılı toplantısında 2022/1 numaralı ilke kararı olarak kabul edilen kılavuz ile, fiyat bilgisi içeren reklamlar ile indirimli satış reklamları ve ticari uygulamalar hakkında reklam veren, reklam ajansları, mecra kuruluşları satıcı, sağlayıcı, aracı hizmet sağlayıcılar ve reklamcılık ile ilgili tüm kişi, kurum ve kuruluşlara yol gösterilmesi amaçlandı. Bu doğrultuda alınan kararda çarpıcı nitelikte sayılabilecek birtakım hususlar aşağıdaki şekildedir:

• Zorunlu ve makul teslimat masrafları hariç tüketicinin malı edinebilmesi için ödeme yapması gereken hallerde “bedava”, “ücretsiz” gibi ifadeler kullanılamayacak, tüketici tarafından ödenmesi gereken teslimat ve posta masrafları fiyatla birlikte gösterilmesi öngörüldü.

 

• İlave ödeme yükümlülüğü doğuran seçenekler açısından tüketicinin açık onayının aranacağı belirtildi.

 

• Farklı mal veya hizmet kategorileri için farklı indirimler sağlayarak yapılan genel indirime ilişkin reklamlarda, mal veya hizmet kategorilerinin ve bunlarla ilgili fiyat indirimlerinin “kış sezonu ürünleri”, “…marka ürünler”, “mavi noktalı ürünler”, “2. ürüne” gibi ifadelerle açık ve anlaşılır bir şekilde belirtilmesi kararlaştırıldı.

 

• “…e varan”, “…den itibaren”, “…e kadar” ibarelerinin okunabilir büyüklükte belirtilecek ve indirimli satışa dahil malların kapsamının tüketicinin makul beklentisini karşılayacak şekilde belirlenmesi kararlaştırıldı.

 

• Tüketiciyi bilinçli seçim yapması için gerekli fırsat veya zamandan mahrum bırakmak ve ani karar vermesini sağlamak amacıyla, gerçeğe aykırı şekilde mal veya hizmetin çok sınırlı bir süre için belirli şartlarda sunulmasının önüne geçildi.

 

• Hassas tüketici gruplarına (yaşlılar, engelliler, çocuklar vd.) yönelik indirimli satış reklamlarında ve ticari uygulamalarda ilave özen gösterileceği yönünde düzenleme yapıldı.

 

• İndirimli satış reklamlarında; önceki fiyat, indirimli satışın başlangıç ve bitiş tarihleri, indirimli olarak satışa sunulan mal veya hizmet, sınırlı sayıda ise miktarının açıkça belirtilmesi, indirim miktarı ve kapsamına ilişkin tüketicileri yanıltabilecek veya gerçekte olduğundan daha fazla indirim uygulanıyormuş izlenimi oluşturacak ifade veya görüntülere yer verilememesi yönünde düzenleme yapıldı.

Tüm bunlara ek olarak, fiyat bilgisi içeren reklamlarla ilgili de detaylı kurallar öngörülmüştür. Kılavuz ile ilgili detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

6563 Sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Yapılan Değişiklikler

Özellikle pandemi döneminde, sosyal mesafe kurallarının uygulanmasının da büyük etkisiyle, tüketicilerin epey rağbet ettiği elektronik ticaret sektörü, deyim yerinde ise altın çağını yaşadı. Kanun koyucu, sektörün hızlı ilerleyişi ile ilgili olarak gerek tüketicilerin menfaatlerinin gözetilmesi, gerek aracı hizmet sağlayıcılar ile pazarlık gücü olmayan hizmet sağlayıcıların korunması, gerekse de sağlıklı bir rekabet ortamının oluşması amacıyla, Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile kapsamlı değişiklikler yapılmasını öngördü. İlgili düzenlemede yer alan değişiklikler, istisna tutulan hükümler hariç olmak kaydıyla, genel itibariyle 01.01.2023 tarihi itibariyle yürürlüğe girecek.**  07.07.2022 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan değişikliklerden en çarpıcı nitelikte olanlarına aşağıda kısaca değinmekte fayda görüyoruz:

• Aracı Hizmet Sağlayıcı açısından, pazaryerine Hizmet Sağlayıcı tarafından sunulan mal ve hizmet içerikleri ile ilgili olarak birtakım ek yükümlülükler yüklendi.

 

• Ticaret Bakanlığı’nın sektör üzerindeki denetim yetkisi, elektronik ticaretin sürekli olarak gelişen ve değişen bir sektör olduğu gerekçesiyle önemli ölçüde genişletildi.

 

• Aracı Hizmet Sağlayıcı’nın, Hizmet Sağlayıcı’nın ticari faaliyetlerini ciddi ölçüde bozan, makul karar verme yeteneğini azaltan, veya bir hukuki muameleye taraf olmaya zorlayan ticari uygulamaların “haksız ticari uygulama” niteliğinde olduğu kabul edildi.

 

• Aracı Hizmet Sağlayıcı açısından, net işlem hacmi ve işlem sayısına göre değişkenlik gösteren birçok yükümlülük öngörüldü, bu yükümlülüklere aykırılık halinde uygulanması için ağır idari yaptırımlar belirlendi.

 

• Net işlem hacmi on milyar Türk lirasının ve iptal ve iadeler hariç işlem sayısı yüz bin adedin üzerinde olan Aracı Hizmet Sağlayıcılar açısından lisans alma ve yenileme yükümlülüğü öngörüldü.

 

• Düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten önce yapılan aracılık sözleşmelerinin de altı ay içerisinde düzenlemeye uygun hale getirilmesi zorunluluğu öngörüldü, aksi takdirde uygun hale getirilmeyen hükümlerin hükümsüz hale geleceği yönünde düzenleme yapıldı.

Yapılan değişikliklere ilişkin olarak detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Denetimde Yoğun Mesai

Yılın ilk sekiz ayında yapılan mevzuat değişikliklerinde, pandemi sonrasında tüm dünyayı etkisi altına alan yüksek enflasyon atmosferinde, kanun koyucunun, genel itibariyle fiyat istikrarını sürdürmek ve nihai tüketiciyi korumak amaçlı olarak hareket ettiğini görüyoruz. Nihai tüketiciyi koruma konusundaki hassasiyetin, sadece satın alma kararını etkileyecek hususlarda yapılan mevzuat değişikliklerde değil, aynı zamanda tüketicinin sağlığını koruma sorumluluğu açısından da ele alındığını söylemek yanlış olmaz. Nitekim Ticaret Bakanlığı tarafından açıklanan veriler, özellikle 2021’in son çeyreğinden itibaren tüketici odaklı bir politikanın ayak seslerinin duyulduğunu gösteriyor.

Ticaret Bakanlığı tarafından derlenen ve piyasaya güvenli ve mevzuata uygun ürün arzını hedefleyen Piyasa Gözetimi ve Denetimi kuruluşları tarafından gerçekleştirilen denetim sonuçlarından hareketle hazırlanan raporlara göre; uygunsuz ve güvensiz ürün partileri belirlendi ve birtakım idari para cezaları uygulandı. Bu doğrultuda, 2021 yılının tüm çeyrekleri ve 2022 yılının ilk çeyreğinde tespit edilen güvensiz ve uygunsuz ürün partisi sayısı ve yine ilgili dönemlerde uygulanan idari para cezası tutarları aşağıda yer alan grafiklerde* açıkça görülebilir.  

 

İlgili dönemlere ilişkin olarak uygulanan idari para cezası tutarları ise aşağıdaki tablodaki gibi uygulandı.

 

2021 yılının son çeyreğinde “uygunsuz” olarak değerlendirilen ürünlerin başında %38’lik oran ile “Gıda ve Gıda ile Temas Eden Maddeler” sınıfı gelir iken, 2022 yılının ilk çeyreğinde %40 oran ile “Asansör” geliyor. Özellikle 2021 yılının son çeyreği ve 2022 yılının ilk çeyreğinde yapılan denetimler ve uygulanan idari para cezaları ile 2022 içerisinde yürürlüğe giren yahut girecek olan mevzuat değişiklikleri göz önünde bulundurulduğunda, perakende sektörüne ilişkin refleksin “tüketici faydasına odaklı” olarak yeniden dizayn edilmeye çalışıldığını söyleyebiliriz.

Sonuç olarak, gerek yapılan mevzuat değişiklikleri, gerekse artan denetimler ile, özellikle 2021 yılının son çeyreği ve 2022 yılının ilk altı ayında, perakende sektörünü etkileyen birçok hususun, tüketiciyi kollamak, tüketim alışkanlıklarına ilişkin irade sakatlıklarının önüne geçmek, fiyat istikrarını ve sağlıklı rekabet ortamını sağlamak ve benzeri uygulamaların denetim ve icrasını mümkün kılmak amacıyla yürütüldüğünü görüyoruz. Bunun yanı sıra tüm dünyada belirsizliğini sürdüren ekonomik göstergeler ve bazı uzman çevreleri tarafından tekrar varlığını hissettireceği tahmin edilen pandemi ihtimali de göz önünde bulundurulduğunda, kanun koyucunun yılın kalan kısmında da benzer düzenlemeleri getireceği tahmin ediliyor.

 

*T.C. Ticaret Bakanlığı’nın resmi web sitesinden alınan verilerden faydalanılmıştır.

**İlgili düzenlemenin 01.01.2024 ve 01.01.2025 tarihlerinde yürürlüğe girecek hükümleri de bulunmaktadır, detaylara yazımızdan ulaşılabilir.