6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da (“Kanun”) 26.01.2023 tarihinde yapılan ve 01.01.2024 itibariyle yürürlüğe giren değişikliklerin uygulama esasları, Resmi Gazete’de 14.12.2023 tarihinde yayımlanan “Perakende Ticarette Uygulanacak İlke Ve Kurallar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” (“Yönetmelik”) ile belirgin hale geldi.

Söz konusu değişiklikler ile temel olarak; mevzuat kapsamına üretici ve tedarikçilerin de dahil edildiği; perakende ticarette haksız ticari uygulamaların belirlendiği; tarım ve gıda sektörüne yönelik olarak ödeme vadelerine sınırlandırmalar getirildiği görülüyor. 

Değişikliklerin amacı,

•    Tarım ve gıda tedarik zincirinde pazarlık gücü dengesizliğinden kaynaklanan haksız ticaret uygulamalarının önlenmesine yönelik hükümler içeren 7/4/2019 tarihli ve 2019/633 sayılı Tarım ve Gıda Tedarik Zincirinde İşletmeler Arası İlişkilerde Haksız Ticari Uygulamalar Hakkında Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi’ne uyum sağlanması, 

•    Perakende ticaret sektörünün dinamik yapısından doğan ihtiyaçlar ile kamuoyunun beklentilerinin karşılanması, 

•    Üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler arasında sürdürülebilir rekabet şartlarını tesis ederek daha iyi işleyen ve daha adil bir tedarik zinciri oluşturulması, 

•    Tarım toplumunun yaşam standardı üzerinde olumsuz etki yaratabilecek uygulamaların engellenmesi ve tarım faaliyeti ile iştigal eden küçük işletmecilerin korunmasıdır. 

Tarım ve gıda tedarik zinciri temel alınarak, yapılan değişiklikler perakende ticaretin genelini etkileyecek ve sektördeki tüm paydaşları kapsayacak nitelik taşıyor.

Kanun ve Yönetmelikteki önemli değişiklikleri şu şekilde özetleyebiliriz: 

A. Tedarik Zincirinde Haksız Ticari Uygulamalar

Getirilen en önemli değişikliklerden biri, “tedarik zincirinde haksız ticari uygulamalar” kavram ve tanımına kanunda yer verilmiş olmasıdır. Haksız ticari uygulama, mevcut düzenleme içerisinde şu şekilde tanımlanıyor:

“Haksız ticari uygulamalar, üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler arasındaki ticari ilişkilerde taraflardan birinin diğer tarafın ticari faaliyetlerini önemli ölçüde bozan, makul karar verme yeteneğini azaltan veya normal şartlarda taraf olmayacağı bir ticari ilişkinin tarafı olmasına sebep olan faaliyetleri haksız ticari uygulamadır.”

Her durumda haksız ticari uygulama olarak kabul edilecek faaliyetler ve idari yaptırımları şu şekilde sayılıyor:

Yalnızca “kanundaki tanıma uyması halinde haksız ticari uygulama olarak değerlendirilecek” haksız ticari uygulamalar ise şu şekilde örnekleniyor*: 

-    Karşı tarafın kusurundan kaynaklanan durumlar hariç olmak üzere idari ve cezai yaptırımlara veya müşteri şikayetlerine ilişkin maliyetleri yansıtmak.

-    Kararlaştırılan teslim tarihine uyulmaması, ürün niteliğinin ve saklama koşullarının sağlanmaması gibi nesnel ölçütlere dayanan aykırılık hallerinde uygulanacak hükümlere sözleşmede yer verilmediği hâlde ya da kamu kurumlarına veya adli mercilere başvuruda bulunulduğu gerekçesiyle, ürünlerin listeden çıkarılması, sipariş edilen ürün miktarının azaltılması, bu ürünlere ilişkin pazarlama ya da kampanya benzeri hizmetlerin durdurulması veya mali yükümlülük getirilmesi gibi ticari misillemelerde bulunmak.

-    İşletme ölçeği ile ürün ve faaliyetlerine ilişkin esaslı hususlarda gerçek dışı veya yanıltıcı açıklama veya bildirimde bulunarak karşı tarafın zararına sebep olmak.

-    12/C maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hızlı tüketim malları hariç olmak üzere üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen tarım ve gıda ürünlerini tesliminden veya mülkiyetinin devrinden sonra satılamadığı gerekçesiyle iade etmek.”

Kanunda yer verilen ve Yönetmelikte de detaylandırılan “haksız ticari uygulama” yasağının tanımının oldukça geniş yapılmış olması nedeniyle, geniş şekilde yorumlanması mümkündür. Bu sebeple bu değişikliklerin üretici, tedarikçi ve perakende işletmeleri arasındaki mevcut veya yeni kurulacak ilişkileri, birçok açıdan köklü şekilde değiştirebileceği öngörülüyor. 

B. Tarım ve Gıda Ürünlerinin Ticaretinde Yeni Kurallar

Düzenlemede tarım ve gıda ürünlerinin tedariğine ilişkin olarak da, önemli yeni düzenlemeler getirildi:

• Bunlardan ilki, “haksız ticari uygulama” başlığında da bahsedildiği üzere, “ticari ilişkinin koşullarını yazılı sözleşmeyle veya taraflar arasındaki mutabakatı gösterebilecek e-posta, faks veya elektronik ortamdaki diğer yazılı araçlarla belirleme” zorunluluğu getirilmesidir.
• Bir diğer kritik değişiklik ise, ödeme vadeleri konusunda yapıldı. Tarım ve gıda ürünlerinin tedarikinde, ticari ilişkinin alacaklısının ve borçlusunun ölçeğine göre değişen nitelikte azami vade süreleri öngörülmüş ve borçluya (alıcıya) nazaran düşük ölçekli tedarikçilerin (alacaklıların) alacağını daha kısa vadede tahsil etmesi amaçlanıyor. Buna göre, yönetmelik ile öngörülen azami vade süreleri* şöyledir 

Tabloda bahsi geçen işletmelerin ölçekleri Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliği’nde belirtilen esaslara göre tespit edilebilecek olup, yönetmeliğe buradan ulaşabilirsiniz. 

Bu doğrultuda, ölçek tespiti yapılabilmesi için, ticari ilişkinin borçlu tarafı, e-devlet üzerinden işletme ölçeğini gösteren İşletme Sınıfı ve KOBİ Vasfı Belgesini alacaklıdan talep etmek ve bu belgeyi kendi işletmesi için alacaklıya vermekle yükümlü kılındı.

Tablodaki sürelerin hesaplanmasında;

•    Teslim tarihi ve mülkiyetin devredildiği tarih arasındaki süreler için öncelikli olarak teslim tarihine bakılacak. 

•    Kısmi teslimlerde ise her bir teslimatın gerçekleştiği tarih dikkate alınacak. 

•    Eğer teslim tarihi belirlenemiyorsa, sevk irsaliyesinin düzenlenme tarihi esas alınacak. 

• Tüm bunlara ek olarak; işverenlerce yemek kartı hizmeti veren kuruluşlara ve bu kuruluşlarca anlaşmalı perakende işletmelere yapılan ödemelerin süresinin fatura tarihinden itibaren 30 günü aşamayacağı belirtildi.

Sonuç:

Yukarıda anılan düzenlemelere uyulmaması durumunda, her bir aykırılık için farklı tutar ve oranlarda idari para cezaları öngörülüyor ve bu aykırılıklar Ticaret Bakanlığı tarafından yapılacak denetimler ile tespit edilebilecek. Bu değişiklikler, süregelen bazı perakende ticaret uygulamalarının da değiştirilmesini gerektireceğinden, söz konusu yaptırımlar ile karşı karşıya kalmamak için, üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin bu mevzuata uyum için yoğun bir mesai harcamaları, uygulamalarını ve sözleşmelerini gözden geçirmeleri ve gerekli revizeleri yapmaları büyük önem taşıyor. 

(Aykırılık halinde uygulanacak idari para cezaları aşağıdaki şekildedir:

* Her bir aykırılık için 20.000 Türk Lirası (2024 yılı için geçerli) idari para cezası uygulanacaktır
** Süresinde ödenmeyen tutarı geçmemek üzere otuz güne kadar süre aşımında her bir gün için bu tutarın binde beşi, otuz günden sonraki süre aşımında her bir gün için süresinde ödenmeyen tutarın yüzde biri oranında idari para cezası uygulanacaktır.
*** Aykırılıkların aynı takvim yılı içerisinde tekrar edilmesi halinde, bir önceki idari para cezasının iki katı tutarında idari para cezası uygulanacaktır. (Nispi olarak uygulanan idari para cezaları hariç.)