Ekonomik krizler, pandemi, iklim krizi gibi gelişmeler ve yeşil dönüşüm, Avrupa Yeşil Mutabakatı gibi stratejilere uyumun öneminin her geçen gün artıyor olması, dünyada ve ülkemiz sermaye piyasalarında sürdürülebilir ve yenilikçi finans yaklaşımını zorunlu kılıyor. Dolayısıyla, düşük karbon ekonomisine geçiş için gereken yatırımların ve çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlayan projelerin finansmanı için uzun vadeli fonların temin edilmesine olan ihtiyaç, sermaye piyasalarının önemini artırıyor. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği ve Sermaye Piyasası Kurumu’nun, açıklanan 2022 hedeflerinde ve taslak çalışmalarında, ülkemizin sürdürülebilir kalkınmasının ivme kazanması amacıyla; iklim değişikliği gibi çevresel ve sosyal problemlere ilişkin yenilikçi sermaye piyasaları finansman ürünlerini desteklendiğini görüyoruz.

11. Kalkınma Planı, 2021 Ekonomi Reformları Paketi ve Paris İklim Anlaşması öncelik ve eylemleri çerçevesinde, 2021 yılında taslak olarak görüşe açılan, Yeşil Borçlanma Aracı, Sürdürülebilir Borçlanma Aracı, Yeşil Kira Sertifikası, Sürdürülebilir Kira Sertifikası Rehberi (“Rehber”) 24 Şubat 2022 tarihli ilke kararı ile kabul edilerek yayımlandı. Böylece, sermaye piyasasında yeşil borçlanma aracı ve yeşil kira sertifikası ihraçlarının artması, öngörülen dış değerlendirme yükümlülükleri ile yatırımcı güveninin artırılması ve en önemlisi sürdürülebilir projelere yatırımların daha çok teşvik edilmesi için somut bir aksiyon alınmış oldu.

Rehber Ne Düzenliyor?

Rehberde yar alan düzenlemeler ile yeşil borçlanma aracı, sürdürülebilir borçlanma aracı ile yeşil kira sertifikası, sürdürülebilir kira sertifikası ihraçlarının uluslararası finansal piyasalardaki en iyi uygulamalar ve standartlarla uyumlu şekilde yürütülmesi hedefleniyor. Bu doğrultuda, yeşil tahvil alanında finansal piyasalarda en yaygın kabul gören ve küresel standart haline gelen Uluslararası Sermaye Piyasaları Derneği ("ICMA") Yeşil Tahvil İlkeleri, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ve Paris İklim Anlaşması hedefleri esas alınıyor.

Rehber’de, yeşil borçlanma araçları ve yeşil kira sertifikaları ile bunların yurt içi ve yurt dışı ihraçlarında uyulması gereken esas ve ilkelere yer veriliyor. Yeşil borçlanma araçları için belirtilen genel esas, ilke ve yükümlülüklerin sürdürülebilir borçlanma araçları ile yeşil kira sertifikası ve sürdürülebilir kira sertifikası için de geçerli olacağı belirtiliyor.

Rehber’e göre; ihraççılar için belirlenen yükümlülükler, yeşil/sürdürülebilir kira sertifikası ihraçlarında varlık kiralama şirketi ve/veya fon kullanıcısı tarafından yerine getiriliyor. İhraççı için belirtilen yükümlülükler bakımından varlık kiralama şirketi ve/veya fon kullanıcısının sorumlu olduğu konular çerçeve belgesinde belirlenerek, Sermaye Piyasası Kurulu’na (“Kurul”) başvuru yapılması gerekiyor. Rehber kapsamındaki sermaye piyasası araçlarının genel esaslar ve ihraç süreçleri bakımından Kurulun ilgili tebliğlerine tabi olacağı belirtiliyor.

Rehber’e ek olarak ise örnek çerçeve belgeleri ve özet raporlarına yer veriliyor.

Yeşil Borçlanma Aracı Nedir?

Rehber’de yer alan tanımlara göre, yeşil borçlanma araçları, “ihracından elde edilecek fonların münhasıran elverişli yeşil proje tanımına uygun yeni ve/veya mevcut yeşil projelerin kısmen ya da tamamen finansmanı veya yeniden finansmanında kullanılacak olan borsada işlem gören veya görmeyen her türlü borçlanma araçları”dır. III-61.1 sayılı Kira Sertifikaları Tebliği’nde tanımlanan yeşil tahviller ve kira sertifikaları da Rehber kapsamına alınmış olup, Kurul tanımı ile, yeşil tahviller çevreye veya iklime pozitif fayda sağlayan projelerin finansmanı için kaynak yaratan tahvillerdir. Kira sertifikaları ise; varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla varlık kiralama şirketi tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymetlerdir. Kira sertifikalarının, mavi borçlanma araçlarının, varlık ve ipotek teminatlı menkul kıymetler, varlığa ve ipoteğe dayalı menkul kıymetler ve projeye dayalı menkul kıymetlerin de, bu Rehber’de belirtilen nitelikleri taşıması ve yükümlülüklerin ihraççılar tarafından yerine getirilmesi şartıyla, yeşil/sürdürülebilir temalı sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilebileceği belirtiliyor.

Borçlanma Aracı Hangi Koşulda “Yeşil Borçlanma Aracı” Olur?

Yeşil borçlanma araçlarının diğer borçlanma araçlarından farkı, yeşil projeler için kullanılıyor olmalarıdır. Yeşil projeler ise Rehber’de belirtilen ve iklim değişikliği etkilerinin azaltılması, iklim değişikliğine uyum, doğal kaynakların korunması, biyoçeşitliliğin korunması ile kirliliğin önlemesi ve kontrolü gibi çevresel amaçlara katkı sağlayan projeler olarak tanımlanıyor.

İhraççının ihraç edeceği borçlanma aracı için “yeşil borçlanma aracı”, “sürdürülebilir borçlanma aracı”, “yeşil kira sertifikası”, “sürdürülebilir kira sertifikası” terimlerini kullanabilmesi için aşağıdaki koşulların sağlanması gerekiyor:

     (i)      İhraççı, çerçeve belgesi kapsamında yapılabilecek ihraçların Rehber’de belirtilen esaslara uygun olarak gerçekleştirileceğini çerçeve belgesinde taahhüt etmeli,

     (ii)     ihraçtan elde edilen fonlar, çerçeve belgede belirtilen şekilde yeşil projelerin finansmanı veya yeniden finansmanında kullanılmalı,

     (iii)    yeşil borçlanma aracı çerçeve belgesinin Rehber ile uyumlu olduğu ikinci taraf görüşü ile incelenmeli ve değerlendirilmelidir.

Çerçeve belgesi ve ikinci taraf görüşünün, ihraç tavanına ilişkin ihraç belgesi veya izahname ile birlikte ihraççının Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) üyesi olması durumunda KAP’ta ve ihraççının internet sitesinde kamuya açıklanması gerekiyor.

Temel Bileşenler Nelerdir?

1) İhraçtan Elde Edilen Fonun Kullanımı: İhraçtan elde edilen fonun en kısa sürede yeşil projeler için kullanılması ve bunun için öngörülen süreye çerçeve belgesinde yer verilmesi gerekliliği düzenlenmiştir. Rehberde belirtilen yeşil proje türleri, sınırlı sayıda olmamakla birlikte aşağıdaki gibi sayılmıştır:

• Yenilenebilir enerji (üretim, iletim, cihazlar ve ürünler dâhil)
• Enerji verimliliği (yeni ve yenilenmiş binalar, enerji depolama, merkezi ısıtma, akıllı şebekeler, cihazlar ve ürünler gibi)
• Kirliliğin önlenmesi ve kontrolü (hava emisyonlarının azaltılması, sera gazı kontrolü, toprak iyileştirme, atık önleme, atık azaltma, atık geri dönüşümü ve enerji/emisyon verimli atıklardan enerjiye dönüşüm dahil)
• Yaşayan doğal kaynaklar ve arazi kullanımının çevresel sürdürülebilir yönetimi (çevresel sürdürülebilir tarım, çevresel sürdürülebilir hayvancılık, biyolojik bitki koruma veya damla sulama gibi iklimsel akıllı çiftlik girdileri, çevresel sürdürülebilir balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği, çevresel sürdürülebilir ormancılık, doğal peyzajların korunması veya restorasyonu dâhil)
• Karasal ve su biyoçeşitliliğinin korunması (kıyı, deniz ve havza ortamlarının korunması dâhil)
• Temiz ulaşım (elektrikli, hibrid, kamu, demiryolu, motorlu olmayan, çok türlü ulaşım, temiz enerji araçlarına yönelik altyapı ve zararlı emisyonun azaltılması gibi)
• Sürdürülebilir su ve atık su yönetimi (temiz ve/veya içme suyu, atık su arıtımı, sürdürülebilir kentsel drenaj sistemleri ve nehir ıslahı ve diğer sel azaltma biçimleri için sürdürülebilir altyapı dâhil)
• İklim değişikliğine uyum (iklim gözlemi ve erken uyarı sistemleri gibi bilgi destek sistemleri dâhil)
• Eko-verimli ve/veya döngüsel ekonomiye uyarlanmış ürünler, üretim teknolojileri ve süreçleri (eko-etiket veya çevre sertifikası, kaynak verimli ambalajlama ve dağıtım ile çevresel bağlamda sürdürülebilir ürünler geliştirilmesi ve tanıtılması gibi)
• Bölgesel, ulusal veya uluslararası kabul görmüş standartlar veya sertifikaların gerekliliklerini karşılayan yeşil binalar

2) Proje Değerlendirme ve Seçme Süreci: Değerlendirme ve seçme sürecinin Rehber’de belirlenen unsurlarla birlikte yatırımcılara açıklanması gerekmektedir. Bu unsurlardan tavsiye niteliğinde olmayıp çerçeve belgesinde yer alması gerekenler; (i) elverişli yeşil proje türlerinin Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, Paris İklim Anlaşması gibi uluslararası taahhütlerle ilişkisi, (ii) İhraca konu projenin, Rehber’de örneklenen elverişli yeşil proje türlerinden hangisinin kapsamına girdiğinin ne şekilde belirlendiğine ilişkin bilgi, (iii) Yeşil projelerin seçiminde kullanılan ölçütlerden her bir proje ile ilgili çevresel amaçlara yapılan önemli katkıyı göstermek amacıyla kullanılacak niteliksel ve niceliksel etki ölçütlerinin açıklanması, (iv) Yeşil proje türleri ile ilgili olası çevresel ve sosyal riskleri belirlemek ve yönetmek için uygulanan süreçlere dair bilgidir. Buradan da anlaşılacağı üzere, Kurul, sürdürülebilirlik alanında uluslararası taahhütlere son derece önem vermektedir.

3) İhraçtan Elde Edilen Fonun Yönetimi: Yeşil borçlanma aracı tedavülde olduğu sürece, net fon bakiyesi, ilgili dönemde elverişli yeşil projelere tahsis edilmek suretiyle yönetilir. Münhasıran ilgili projeye tahsis edilerek yönetilmesi gerektiği kısmı önem arz etmektedir. İhraççı, fonun henüz kullanılmamış kısmını ilgili yeşil projelere tahsis edene kadar nasıl yönetmeyi planladığına ilişkin bilgiyi (kısa vadeli finansal araçlarda ve likit varlıklarda nemalandırma esaslarını) çerçeve belgesinde kamuya açıklar. Yeşil borçlanma aracı ihracından elde edilen fon, her bir ihraç (tek bir yeşil borçlanma aracı) bazında ya da birden fazla yeşil borçlanma aracı için toplulaştırılarak (portföy yaklaşımı) yönetilebilir.

4) Raporlama: İhraççılar, ihraç tarihinden itibaren yılda bir defa ve her durumda ihraçtan elde edilen fonun tamamı kullanıldıktan sonra, fon kullanımına dair güncel bilgileri ve ayrıca varsa önemli gelişmeleri fon kullanımı raporu kapsamında Kurulun özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde ihraççının KAP üyesi olması durumunda KAP’ta ve ihraççının internet sitesinde kamuya açıklar. İhraççılar, ihraç tarihinden itibaren yılda bir defa ve ihraçtan elde edilen fonun tamamı kullanıldıktan sonra, tahmin edilen ve/veya gerçekleşen çevresel etkileri ise etki raporu kapsamında aynı şekilde kamuya açıklamalıdır.

Dış Değerlendirme Nedir?

Yeşil borçlanma aracı ihracı sürecinde ihraççıların alabileceği dış değerlendirme hizmeti dört temel grupta sunuluyor. İhraççılar, ihraç sürecinde ICMA Dış Değerlendirme Rehberi uyarınca, (i) ikinci taraf görüşü, (ii) doğrulama, (iii) sertifikasyon ve (iv) yeşil borçlanma aracı puanlama/derecelendirme şeklindeki dış değerlendirme hizmetlerini alabiliyor.

İhraççılar bu hizmeti, doğruluk ve dürüstlük, nesnellik, mesleki yetkinlik, özen ve gizlilik ilkeleri ile Rehber'de sayılan mesleki standart ve endüstri kodlarıyla uyumlu olacak şekilde, Rehber'de belirtilen kriterlere sahip dış değerlendirme hizmeti veren kuruluşlardan alabiliyor.
 

Yurt Dışı İhraçlarda Süreç

Yeşil borçlanma araçlarının yurtdışı ihraç başvurularında, ihracın yapıldığı/tabi olduğu yabancı yeşil borçlanma/yeşil sukuk standartları (standartlar) uyarınca hazırlanan ve yönetim kurulu tarafından onaylanan çerçeve belgesinin kurula sunulması gerekiyor. Ayrıca bu belgenin esas alınan yabancı standartlar ile uyumlu olduğuna ilişkin ikinci taraf görüşünün Kurula sunulması ve ihraç belgesi ile birlikte ihraççının (KAP) üyesi olması durumunda KAP’ta ve ihraççının internet sitesinde ilan edilmesi gerekiyor.

İhraçtan sonra ise, yabancı standartlara uyumlu fon kullanım raporlarının, hazırlanmasından itibaren Türkçe çevirisinin üç ay içinde ihraççının KAP üyesi olması durumunda KAP’ta ve/veya ihraççının internet sitesinde kamuya açıklanması gerekiyor. Ayrıca yurt dışı ihraçlarında Kurul’dan ayrı bir ihraç tavanı alınması gerekiyor. 
 

Güncel Gelişmeler

Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası Anonim Şirketi, 31 Mayıs 2020 tarihi itibariyle, kurulu gücü yaklaşık 3.639 MW olan 476 adet yenilenebilir enerji yatırım projesine yaklaşık 11 Milyar 697 Milyon TL tutarında kredi sağladıklarını açıkladı. KAP açıklamasına göre, yeşil ve sürdürülebilir borçlanma ihraçlarında, ihraççı olarak yer alacak. Yurt dışında, halka arz edilmeksizin, bir veya birden fazla ihraç yoluyla gerçekleştirilecek. Toplamda azami 400 Milyon ABD Doları veya muadili yabancı para veya Türk Lirası tutarına kadar, yeşil ve sürdürülebilir temada tahvil, bono ve benzeri borçlanma araçlarının ihraçlarının gerçekleştirilmesi planlanıyor.

Türkiye İş Bankası Anonim Şirketi ise, 27.05.2022 tarihinde KAP’ta yayınlanan açıklaması ile yurt dışında ihraç edilmek üzere, toplamda 1,5 milyar ABD Doları veya Türk Lirası da dahil diğer para birimlerinde muadili tutara kadar, yeşil ve/veya sürdürülebilir tahvil, bono ve borçlanma aracı ihraç edileceğini açıkladı.

Rehberin yayınlanması ile birlikte bu örneklerin çoğalacağı ve önümüzdeki  süreçte yeşil tahvil ihraçlarının artacağı öngörülüyor.