“Kripto sektörü büyüdükçe, halka açık blockchainde artan bir dizi finansal faaliyet olacak. Bu yüzden sadece bunu desteklemekle kalmayıp aynı zamanda ilgili hizmetleri sunmaya hazır olduğumuzdan emin olmak istiyoruz.” 

JPMorgan’ın Blockchain Launch ve Onyx Digital Assets başkanı Tyrone Lobban

Metaverse kavramı daha çok oyun sektöründe karşımıza çıksa da finans ve bankacılık sektöründe de değişimler ile etkisi hissediliyor. Geleneksel finansal ürün ve hizmetler metaverse’te yeni dijital araçlar olarak tanımlanıyor ve maliyet risklerini azaltan yeni fırsatları beraberinde getiriyor. Metaverse’ün bankacılık ve ödeme hizmetleri sağlayan kuruluşlar üzerindeki etkisinin ne olacağı merak ediliyor. 

Kripto paralar, mülkiyet hakları, kara para aklamayı önleyecek yasalar, De-Fi (Ethereum-based decentralized finance) olarak geçen merkeziyetsiz finans gibi konulara dair gelişmelere ve regülasyonlara baktığımızda bütüncül bir işleyişe yani ‘Metaverse’te Finans’ kavramına varıyoruz. Metaverse’te finansı ifade eden Meta- Fi, metaverse’te ihtiyaç duyulacak tüm finansal hizmetleri kapsayan bir çatı terim olarak tanımlanabilir.

Metaverse’te finansal hizmetlerin sunumunda gereken altyapıların ve değişikliklerin ne olacağı, kurumlara düşen görev ve sorumlulukların ne olacağı merakla beklenirken globalde yapılan iş birlikleri ve yatırımlar dikkat çekiyor. Metaverse’ün geldiği nokta Web 3.0’ın bir ileri sürümü olarak nitelendiriliyor. Dolayısıyla metaverse; merkeziyetsiz bir yapı olarak, topluluklar tarafından yönetilen, gizliliği blockchain tarafından sağlanan, birlikte çalışılıp tasarlanan bir internet deneyimi olarak tanımlanabilir. 2030 yılına kadar metaverse pazarının 8-13 trilyon dolar arası bir yerde olması, kullanıcı sayısının sekiz yıl gibi bir sürede toplamda beş milyara ulaşması bekleniyor.  JP Morgan 2021 yılı içinde evrendeki parsel fiyatının sadece altı ayda iki katına çıktığına dikkat çekiyor. Metaverse evreninde satılan toprakların parsel fiyatlarına incelediğimizde en büyük Web 3.0 metaverse’ünde haziranda 6 bin dolar olan arazi parsel fiyatının, aralık itibariyle 12 bin dolara terfi ettiğini görüyoruz. Haziran 2021’de Decentraland’da bir arazinin satış fiyatı 913 bin dolardan alıcı bulurken gayrimenkul şirketi Every Realm, satın aldığı arazi üzerinde AVM inşa edeceğini açıkladı. Gucci, Sandbox’ta arazi satın alıp müşterilerine dijital deneyim sunmaya hazırlanırken, Warner Music kendi arazisinde konser amaçlı tema parkı kuracağını ifade etti. Metaverse dünyasında hacmin bu seviyeye gelmesi için altyapı, donanım ve depolama konusunda geliştirmeler yapılması gerekiyor.

The Sandbox, Decentraland Cryptovoxels ve Somnium Space metaverse'lerindeki sanal arazi parsellerinin Kasım 2020'den Aralık 2021'e kadar satış değeri, 
Kaynak: Statista
https://www.statista.com/statistics/1290698/sales-value-of-real-estate-in-metaverse/

Metaverse'teki Emlak Fiyatları
Kaynak: CFTE
https://www.forbes.com/sites/ronshevlin/2022/02/04/digital-land-grab-metaverse-real-estate-prices-rose-700-in-2021/?sh=2eb8ad567cdc

Paranın Metaverse’teki Karşılığı Nedir? Değerler Nasıl Belirlenecek?

Metaverse’te kullanılan para bugün kullandığımız fiziksel para ile aynı olmayacak ve kripto paralar farklı çeşitlerde günümüzün fiziksel parası olarak kullanılacak. Bu nedenle para akışları da fiziksel dünya deneyimimizden farklı hale gelecek. Kullanıcı deneyiminin kesintisizliğini sağlayan en önemli faktör ise blockchain teknolojileri olacak. Farklı tipteki kripto varlıkların metaverse’ü domine etmesi bekleniyor. Ancak doğası gereği kripto para ekosistemi çok zincirli bir yapı olduğundan, kripto para birimlerinin merkez bankası dijital para birimleri ve stabil coin’lerle bir arada var olabilmesi gerekecek.  

NFT’ler güncel durumda belli bir değere sahip olduğu için satın alınabilir, satılabilir ve takas edilebilir. NFT satışları ise genel olarak kripto cüzdanlar üzerinden gerçekleşiyor. Dolayısıyla, NFT alımı için önce kripto cüzdanı açmak, sonra kripto para satın almak ve kripto Pazar yerinden söz konusu NFT’yi almak gerekiyor.  Ancak günümüz metaverse ekosisteminde regülasyonların uygun olduğu bölgelerde, gerekli altyapılar da sağlandığında, tüketicinin elinde bulundurduğu parayı kripto varlığa çevirmesine gerek kalmayacak. Doğrudan debit card ve kredi kartı ile NFT alımı yapılabilecek. Yakın dönemde Coinbase NFT Pazar yeri ile Mastercard arasında yapılan iş birliği bu duruma örnek gösterilebilir. Bu ve benzeri iş birlikleri ile NFT alımı için gereken karmaşık süreçler geride kalacak, NFT Pazar yerleri arasındaki rekabet artacak. 

Metaverse’ün Finans Ayağı

Metaverse’te sanal dünyalar arası deneyim için gerekli teknolojik altyapının gelişmesi, kitleler tarafından kullanımın kolaylaşması ve duyulan güvenin artması için belirli bir zaman gerekiyor. Bütün bu geçiş sürecinin kolaylaştırılması için de metaverse’te finansın (Meta-Fi), merkezi olmayan finansın (De-fi), merkezi finansın ve geleneksel finansın sunduğu ürün ve hizmetlerden oluşan bir kombinasyonun yaratılması gerekiyor. Bu sayede, bu sektördeki benzersiz ihtiyaçların karşılanması için özel olarak tasarlanmış yeni ürünlerle yeni bir ekosistem yaratılabilecek. Adım adım gelişmekte olan bu çağın finansal altyapısı metaverse’teki gelişmelerle şekillenecek. Bu yeni dünyadaki kullanıcılar için Token veya Itemlardan, metaverse’te kurulacak yeni bir işin finansmanına kadar oldukça geniş yelpazeli ürün ve hizmetler yakın gelecekte gündemimizde olacak.

Metaverse’te finansın hangi alanlara dokunacağı ve ne gibi gelişmeler yaşanacağı da merak edilen konular arasındaki yerini koruyor. Finansal metaverse’te mevcut ve geleneksel para birimleri ile yeni yeni ortaya çıkan dijitale özgü kripto varlıklar, sabit paralar ve merkez bankası dijital para birimleri, blokchain teknolojileri sayesinde var olan yeni para formlarının birlikte bulunduğu bir ekosistemi oluşturuyor. Bu alanlardan ilkinin para, ikincisinin ise mülkiyet hakları olduğunu söyleyebiliriz. Metaverse’te mülkiyet haklarının belirlenmesinde, değiştirilemez, biricik ve sahiplik kanıtlayabilme özelliğine haiz NFT’lerden önemli ölçüde yararlanılabileceği düşünülüyor. Ayrıca mülkiyet haklarının belirlenmesi dijital varlıkların kullanımı, değerlemesi ve ticareti için de gerekli temeli sağlayacak. Meta-Fi kapsamında dijital varlıkların alım-satım işlemleri ve finansmanı konusunda ihtiyaçlara yönelik çözümler üretilmeye başlandığını söyleyebiliriz. Kredi alırken NFT’lerin teminat olarak gösterilmesi veya NFT almak için kredi çekilebilmesi bu konudaki en iyi örnekler olarak karşımıza çıkıyor. Elbette bunlar daha başlangıç niteliğindeki adımlar. Metaverse’te üçüncü finansal ayak ise cüzdan altyapısıdır. Metaverse’te finansın, zaman ve teknik kaynak bakımından en çok efor gerektirecek işlerinden biri cüzdan altyapısını sağlamak olacak. Şu anda mevcutta sayısız kripto para birimi bulunuyor, finansal akışlar çok zincirli yapılar ile ilerliyor, birden fazla özel anahtar denilen yöntemlerle kullanıcıların kripto cüzdanına erişim sağlanabiliyor. Tüm bunlar metaverse’te finansal işlemlerin karmaşık olmasına, alıştığımız dijital uygulama deneyimine nazaran zorlayıcı olmasına sebep oluyor.

Kullanıcıların alıştığı deneyimi onlara yaşatabilmek, bu süreçleri düzenlemek ve kolaylaştırmak için finansal kuruluşlara büyük görev düşüyor. Ayrıca finansal kurumların saklama hizmetini de sunmaya başlayarak kullanıcılara güvenli bir şekilde işlem gerçekleştirebilecek ortamı sağlaması oldukça önem kazanıyor. Dünyada bu konu özelinde finans kuruluşları farklı geliştiricilerle güvenlik ve saklama hizmetleri için gerekli altyapılar üzerinde çalışılmaya başlandı. Örneğin ABD’nin en eski bankası olan BNY Mellon, blockchain analiz şirketi Chainalysis ile anlaştı. Müşterilerine Bitcoin saklama hizmeti sağlamak ve risk yönetimi programında kripto para uyumluluklarını takip edebilmek için Chainalysis ve diğer lider fintech şirketleriyle çalışmalara devam edileceği belirtildi. BNY Mellon’un küresel saklama, vergi ve ağ yönetimi sorumlusu Caroline Butler demeçlerinde, büyüyen kripto para endüstrisindeki kabiliyetlerini geliştirdiklerini ve bu durumu ürünlerine yansıttıklarını açıkladı.

Finansal metaverse’te cüzdan ve saklama hizmetleri için işin doğası gereği birlikte çalışılabilirlik ve platformlar arası geçişkenlik büyük önem taşıyor. Buna uygun olarak inşa edilecek finansal altyapının da bu esnekliğe uyum sağlaması gerekiyor. Yüksek sayıda mikro ödemelerin metaverse finansında büyük hacim kapsayacağı öngörülüyor. Bu yüzden farklı uygulamalar arasında çalışabilen hem merkeziyetsiz hem de merkezi platformlarla uyumlu, yüksek işlem sayısını sorunsuz yönetebilecek ve 7/24 hizmet sunabilen bir finans yapısına ihtiyaç var. Finansal kuruluşların, belirli De-Fi protokolleri de dahil olmak üzere, likidite sağlamada önemli rol oynaması bekleniyor. Dolayısıyla metaverse’te likidite ve piyasalar finansal ayağı oluşturan alanlardan bir diğeri olarak görülüyor. Kurumların likidite desteği sunmasına ve De-Fi protokollerini daha esnek ve dirençli olması konusunda görev alması bekleniyor. Ayrıca katlanarak büyüyen dijital varlık sayısının ve çeşitliliğini yönetmede piyasa istikrarı oluşturmak ve verimlilik sağlamak için finansal kuruluşların bilgi ve birikimlerinden faydalanılması gerekiyor. Metaverse’te kripto varlık ekosisteminde yüksek getiri veya ödül elde etmek için kripto varlıkların ödünç verilmesini sağlamak gibi işlemlerin oldukça popüler olduğunu görüyoruz. Bu ürünlerin geleneksel diye tanımlayabileceğimiz, fiziksel teminatlı krediler gibi araçlarla birleşerek farklı finansman ürün, hizmet ve servislerin öncülük etmesi bekleniyor. Gerçek hayattaki kredi skoru ile blockchain üzerine kayıtlı bir kredi skoru birleşip özgün ve hibrit bir kredi skoru çıkarılması buna örnek olarak gösterilebilir. Finansal metaverse’te değinmemiz gereken en önemli ve son konu ise merkeziyetsiz finans. Aslında Meta- Fi, metaverse ve De-Fi gibi iki teknolojiyi harmanlayan yeni bir terim olarak kabul edilebilir. Metaverse’te merkezi olmayan finans araçlarının tümü Meta-Fi çatısı altında toplanıyor. Herkesin katkı sağlayabildiği ve katkısının karşılığını alabildiği faaliyet ve uygulamaların metaverse’ün gelmesini beklediğimiz noktaya taşınması için Web 3.0’da konumlanan blockchain tabanlı merkeziyetsizlik olması gerekiyor. Metaverse gelişirken ve yolculuğunda ilerlerken, karşılaşılacak tüm ihtiyaç ve sorunlara yönelik finansal çözümler dijital varlıklar, uygulamalar ve gerçek hayattaki geleneksel finansal çözümler tarafından birlikte belirlenecek. Bu sayede daha düşük maliyetli, güvenilir, dirençli ve yenilikçi finansal hizmetler sunulması söz konusu olacak. 

Klasik bankacılığın temel unsurlarının yerini NFT, blockchain teknolojisi ve kripto paralar gibi yukarıda izah edilen dijital araçlar alabilir. Ticarileşme ve Metaverse’ün finansal hizmetler üzerindeki etkisi ile finans sektörü oyuncularının organizasyonel değerlerini korumak için güncel teknolojik altyapı ve müşteri memnuniyetini sağlamaya odaklı uygulamalarını bünyelerine katması gerekecek. Bunun için, ulusal ve uluslararası düzenleyici politikaların ve temel regülatif adımların hızlıca atılması ve finans kuruluşlarının da mevzuat uyumunu sağlaması önem kazanacak.

Bir sonraki yazımızda, finansal metaverse perspektifinden bankacılık sektörü ile hukuki boyutu değerlendireceğiz.

Bu makalemiz 12.09.2022 tarihinde Harvard Business Review Türkiye’de yayınlanmıştır. Buradan ulaşabilirsiniz.