Bir filin farklı noktalarına farklı açılardan dokunan görme engelli bir grup insan fili farklı şekillerde tanımlar. Ağaç gövdesi, boa yılanı, duvar, palmiye yaprağı ve halat. Yapılan benzetmeler çoğunlukla doğrudur aynı zamanda yanlıştır da. Richard Lehrberg 1994’de Cannes’da gerçekleşen bir konferansta multimedya eserleri tanımlarken ”Şüphe yoktur ki bir fil onu oluşturan parçalardan fazlasıdır ve biz geçmişimizle kör edilen kişileriz” demişti. Bir dijital oyun birçok parçadan ve farklı unsurdan bir araya gelir ve onu bir bütün olarak değerlendirmeye çalıştığımızda tek bir kalıba sokarak tek bir hukuki korumadan yararlandıramayız. Dijital oyunlar farklı eserlerin meydana getirdiği bir bütündür.
Hukuk sistemimiz ve mevzuatımızda dijital oyunlara ilişkin uyuşmazlık ve sorunları giderebilecek altyapı tam anlamıyla mevcut değil. Mahkeme ve doktrin dijital oyunları eser olarak kabul etmiyor ancak hangi tür eser olduğu konusunda hala net bir belirleme yapılamıyor. Dijital oyunları salt bir eser kategorisi içerisinde değerlendirmek unsurlarının tamamını korumak adına yeterli olmuyor. Dijital oyunlar kompleks oluşumlar; oyunun senaryosu, yazılımı, oyundaki grafikler ve görseller, müzikler, oyunda geçen mekanlar ve sesler eser şartlarını taşımaları halinde ayrı ayrı korunabilirler.
Dijital oyunlar bütünsel olarak tek bir korumadan yararlanabileceği gibi oyunu oluşturan unsurların ayrı ayrı korunması da mümkün.
Dijital Oyunların Bütünsel Olarak Korunması
Bütünsel olarak korumada, fiilen bir ayrım yapılmasa bile mahkeme kararları ve doktrin dijital oyunların sinema eseri olarak korunması hususunda mutabık kalıyor. Dijital oyunlar birçok unsuru bakımından sinema eserleri ile benzerlik gösteriyor. Oyunun aktif ve pasif aşamaları oluyor ve oyuncular aktif aşamalara dahil oluyorlar. Pasif aşamalarda ise genellikle senaryo niteliği baskın oluyor. Kısa film niteliğinde görüntüler, sesler bulunuyor. İşte bu pasif aşamaların sinema eseri niteliği belirgin ve bu kısımlarda oyuncular oyuna katkı sağlamıyorlar. 3A oyunlarda bu şekilde pasif aşamalara çok fazla rastlanıyor. Oyunlarda gerçekliği arttırmak için bu sahnelerin film stüdyolarında gerçek insanlar tarafından sahneleniyor. Dijital oyunları sinema eserlerinden ayıran en önemli unsurlardan biri ise etkileşim unsuru.
Mount& Blade Warband isimli Türk yapımı oyun orta çağ temelli bir oyun olup, tek kişinin komutan veya kral olmaya çalıştığı ve kendi hükümdarlık alanı içerisinde askerlerini yönetip ticaret yaptığı diplomasi ağırlıklı bir oyun. Bu oyunda çok farklı modlar var ve bu modlardan Diplomacy 4.litdum isimli mod son derece beğeni kazanan ve yapay zekası geliştirilmiş bir mod. Bu modu geliştiren kişi yaklaşık bir yıl içerisinde bu modu oluşturduğunu belirtiyor. Dolayısıyla görüleceği üzere oyunlarda sinema eserleri gibi belirli bir çerçeve var ancak interaktif yönü daha baskın ve oyuncu oyuna işlevsel olarak katkı sağlayabiliyor.
Dijital oyunlar bilgisayar program olarak korunabilir mi?
Teknik özelliği ön plana çıkan ve kendisini oluşturan unsurların büyük bir kısmı teknik olan bilgisayar programlarında hususiyet özelliği kodlarda aranıyor. Ancak dijital oyunlar kompleks oluşumlar; interaktiflik unsuru, senaryo, grafikler, sesler ve birçok unsur hususiyette aranabilir. Dijital oyunlar salt bilgisayar programı olarak korunamaz ancak içeriğindeki bilgisayar kodlarının bu korumadan yararlanamayacağı anlamına gelmez. Avrupa Birliği Adalet Divanı Nintendo Co. Ltd’nin davacı, PC Box Srl, 9Net Srl’nin davalısı olduğu bir davada dijital oyunlara sağlanan korumanın bilgisayar programlarına indirgenemeyeceğini ifade etmişti. Bilgisayar programları FSEK’de ilim ve edebiyat eseri olarak değerlendiriliyor ve korunuyor. Henüz tamamlanmamış bile olsa, somutlaşma evresindeki bir bilgisayar program FSEK korumasından yararlanabiliyor.
Dijital Oyunların Her Bir Unsurunun Ayrı Ayrı Korunması
Dijital oyunlar farklı eser türlerinin birleşiminden oluşmakla parçalı olarak her bir unsuru da ayrı ayrı koruma konusunu oluşturabilir. Oyunun senaryosu, yazılımı, özgün müzikleri, oyundaki mekanlar ve karakterler, ses tasarımları farklı şekillerde telif hakkı ihlaline konu olabilir ve incelenebilir.
İlim ve Edebiyat Eser Türüne Giren Unsurların Korunması
FSEK md 2’ye göre ilim ve edebiyat eserleri şunlardır:
1. Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları,
2. Her nevi rakıslar (danslar), yazılı koreografi eserleri, Pandomimalar ve buna benzer sözsüz sahne eserleri
3. Bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafyaya ait maket ve benzerleri, her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri.
Arayüzüne temel oluşturan düşünce ve ilkeleri de içine almak üzere, bir bilgisayar programının herhangi bir ögesine temel oluşturan düşünce ve ilkeler eser sayılmazlar.
Bilgisayar programları ilim ve edebiyat eseri içerisinde koruma görüyor. Bilgisayarın kod ve yazılımları bu madde gereğince korunuyor. Dil ve yazı ile ifade edilebilen eserler de bu madde ile korunuyor. Oyundaki diyalogların korunması açısından ise korumanın son derece sınırlı kalması önemlidir, önceki eserin değerini düşürmek ve eserin önüne geçmek gibi faaliyetlerde kullanıldığında koruma devreye girmelidir. The Lord of the Rings- The Fellowship of the Ring filminin meşhur “You Shall Not Pass” repliği burada verilebilecek en iyi örneklerden biridir. [i]Gandalf karakterinin bu sözü üzerinden pek çok ürün geliştirildi. Korumanın sınırlarını çizmek burada önem kazanıyor çünkü basit ama etkili olan bu söz başka kişilerin yaratıcılığını engelleyecek şekilde de korunmamalıdır.
Özgün Müzik Türüne Giren Unsurların Korunması
“Musiki eserleri, her nevi sözlü ve sözsüz bestelerdir.” FSEK md.3Dijital oyunlarda müzik kullanılmayacağını düşünemeyiz. Eser şartlarını taşıyan her müzik koruma altındadır. Oyundaki yürüme sesi, silah sesi, yağmur sesi gibi kayıtlar için hususiyet kavramından bahsedilemeyeceği için eser kapsamında değerlendirilemez. Star Wars serisindeki Darth Vader karakterinin soluma sesi marka olarak tescillenmişti. Marka, bu sesi tanımlarken tüplü bir düzenleyici vasıtasıyla nefes almak suretiyle oluşturulan ritmik, mekanik insan solumasından oluşur şeklinde açıklıyor.
Güzel Sanat Eseri Türüne Giren Unsurların Korunması
Dijital oyunların bütünü itibariyle güzel sanat eseri sayılacağı söylenemez. Ancak oyunun içerisindeki bir karakter ya da bir bölüm güzel sanat eseri korumasından faydalanabilir.
Sony şirketi “Resistance: Fall of Man” isimli oyunda Manchester Katedrali’nin iç alanını izin almaksızın kullandığı için uyarı mektubu aldı. Katedralin içinde geçen vahşet görüntülerinin, yine katedral tarafından yürütülen silah karşıtı kampanyalara kötü etkide bulunduğu oyundaki ilgili kısımların çıkarılması şirketten talep edildi. Sony ise oyunu yaparken gereken tüm izinlerin alındığını açıkladı.
Gerçek hayattaki mimari yapıları oyunlarda sahnenin bir parçası olarak kullanmak sorun teşkil etmiyor. Binada özel detaylara odaklanmak, binaya zarar vermek, binanın özel bölümlerini göstermek gibi durumlarda ise gerekli izin ve lisansların alınması gerekiyor.
Sinema Eseri Türüne Giren Unsurların Korunması
Dijital oyunlardaki görüntü ve sesler sinema eseri korumasından yararlanabiliyor.
Dijital oyun sözleşmeleri, oyunun yapım aşamasından, tamamlanmasına kadar hatta oyunun yapım süreci tamamlandıktan sonra da devam eder.
Oyunlardaki fikri mülkiyet anlaşmaları;
İçerik edinme ve tutma anlaşmaları
Oyun platformu anlaşmaları
Üçüncü taraf anlaşmaları
Yayıncı bağlantılı fikri hak anlaşmaları
Oyun sonrası lisans anlaşmaları
Son kullanıcı lisans sözleşmeleri olarak farklı kategorilere ayrılır.
Oyun şirketleri ve konsol üreticileri oyun platformlarını tersine mühendislik uygulamasından korumak, oyuncuların muhtemel hak sahipliği iddialarını bertaraf edebilmek için son kullanıcı lisans sözleşmeleri ve kullanım şartı sözleşmeleri hazırlarlar. Şirketler böylece oyuna ilişkin basit devredilemeyen, sınırlı bir kullanım lisansı verir. Örneğin Youtube’da oynadığı oyunları yayımlamak ve bu yayımlardan para kazanmak isteyen kişiden son kullanıcı lisans sözleşmesinin ilgili maddesini göstermesi istenir. Youtube bu maddeyi olası hak ihlallerini önlemek adına görmek ister.
Özetle dijital oyunların bir bütün olarak veya unsurlarının ayrı ayrı korunması bu aşamada yeterli sayılabilecek korumayı sağlamıyor. Dijital oyunlar özelinde yeni düzenlemeler yapılması gerekiyor.
*Bu makalenin orijinali Harvard Business Review Türkiye'de 18 Ocak 2023 tarihinde yayınlanmıştır. Orijinal makalenin Türkçe versiyonu için lütfen tıklayınız.
