‘Pazar yeri bankacılığı’

Bankacılık sektörünün dijitalleşme serüveninde, bankacılık deneyimi, artan müşteri beklentileri sebebiyle teknolojiye daha uyumlu olmayı gerektiriyor. Platform bankacılığı modeli de dijitalleşme sürecinde tasarlanan bankacılık ürün ve hizmetlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. Bu yazımızda platform bankacılığı modelini tanımlayacak, kavramı daha anlaşılır kılmak adına diğer modellerle karşılaştırma yapacak ve gerekli uyum süreçlerinden bahsedeceğiz.

Platform bankacılığı bir banka veya banka dışı bir kuruluş tarafından işletilen, bankacılık ve muhtemelen bankacılık dışı hizmetlerin sunulduğu dijital bir pazar yeridir. Dolayısıyla geleneksel ve dijital bankacılık, fintek tabanlı şirketler ile üçüncü tarafların kombinasyonundan oluşur. Bu modelde bankalar, sahip oldukları müşteri ilişkilerini kendi ekosisteminde tutmaya devam ediyor; fintek şirketleri ise perde arkasındaki platformda bulunuyor. Bu noktada, fintek tabanlı şirketler veya yazılım/teknoloji şirketleri tarafından ürün ve hizmet geliştirilip bir bankaya “kiralanıyor.” Bir başka anlatımla, platform bankacılığı, fintek ve teknoloji şirketleri için bir platform olarak bankacılık anlamına geliyor.

Aslında, potansiyel olarak, üçlü bir kazanma (triple-win) durumu söz konusudur: Banka müşterileri, tercih ettikleri bankalardan yeni ve daha iyi hizmetler aldıkları için kazanır; Fintek tabanlı şirketler, ürünlerini kurulu bir işletmeye satarak kâr elde ettiği için kazanır; bankalar ise, müşteri memnuniyetini artırırken aynı zamanda sistemlerini geliştirdiği ve destek süreçlerindeki harcamaları minimalize ettiği için kazanır. Çoğu bankanın, platform bankacılığı standartlarını başarılı bir şekilde uygulamak için mevcut temel bankacılık uygulama mimarisini ve altyapısını önemli ölçüde yeniden yapılandırması gerekecek.

Perakende uygulamaları için bankaların ihtiyaç kredisi yerine kullanıcılara tam anlamıyla “alışveriş kredisi” sağladığını söyleyebiliriz. Özellikle e-ticaret kullanımının artması ile birçok ürün tüketici tarafından kredili alınıyor. Binlerce mağaza ve onlarca e-ticaret platformundan kredi ile alışveriş yapmanın müşteri açısından faydaları kredi kartı limitinin kullanılmaması, daha uzun vadede borçlanılması ve bütçeye uygun taksitlendirme imkanının sunulmasıdır. Satıcı taraf ise kredinin otomatik olarak hesaba geçmesi nedeniyle geri ödememe halinde, banka ile tüketicinin süreci sonuçlandırıyor olmasıdır. Günün sonunda perakendeciler, e-ticaret şirketleri ve distribütörler, müşterilerine giderek daha fazla finansal ürün sunmaya çalışıyor. Bu da kredi, kredi ve banka kartları kullanımı olarak karşımıza çıkıyor.

BaaP - Neden Şimdi?

Platform olarak Bankacılık modeline geçiş, birçoğu onlarca yıldır kendi teknolojilerini tasarlayan, inşa eden ve/veya yöneten yerleşik bankalar için büyük bir değişimi temsil ediyor.

Platform bankacılığına geçiş için dikkat edilmesi gereken konular ve uyumu gerekli süreçler şu şekilde derlenebilir;

• Açık bankacılık: Tüm dünyada, açık bankacılık mevzuatı, bankaların daha açık ve işbirlikçi hale gelmesini şart koşuyor. Birçok ülkede açık bankacılığa katılım zorunlu, bu nedenle bankaların kapalı “kasa” yaklaşımından kurtulması gerekiyor. Zamanla, açık bankacılık, bankaların iş birliğini kolaylaştıran daha açık, yatay bir mimariye doğru ilerlemesini gerektirecek. TCMB tarafından 01.12.2022 tarihinde yayınlanan 2022-48 Sayılı basın duyurusunda, ödeme emri başlatma hizmeti ile ödeme hesabına ilişkin konsolide edilmiş bilgilerin çevrim içi platformlarda sunulması hizmeti ödeme hizmeti olarak tanımlanıyor. Bu iki hizmet ise Ödeme Hizmetleri Veri Paylaşım Servisleri (ÖHVPS) olarak adlandırılıyor. Bu kapsamda, TCMB ve BKM işbirliği ile ‘Açık Bankacılık Geçidi’ (GEÇİT) altyapısı kuruldu. BKM teknik hizmet sağlayıcı olarak kabul edildi. İlgili testlerini ve teknik sertifikasyonlarını başarıyla tamamlayan altı banka GEÇİT’ üzerinden hesap hizmeti sağlayıcıları olarak hizmet vermeye başladı. Konu hakkında lisans ve teknik sertifikasyon ile ilgili detaylı açıklamaların yer aldığı bir (ÖHVPS) Rehberi düzenlendi, faaliyet izni başvurularının TCMB tarafından değerlendirmeye alınacağı belirtildi.

• Teknoloji: API'ler on yıllardır var olmasına rağmen, son zamanlarda yenilik ve büyümenin itici gücü olarak ana akım haline geldiler. Uber gibi şirketlerin varlıklarını API'lere borçlu olduğunu söyleyebiliriz. Aynı zamanda API'lerin faydalarının hemen hemen her sektörde belirgin olduğunu ve açık bankacılığın ve platform bankacılığının yapı taşı olduğunu da belirtmek gerekir. ÖHVPS API İlke ve Kuralları (ÖHVPS API Standardı) adıyla ilgili süreçler detaylı bir şekilde açıklandı ve özellikle ödeme emri ve hesap bilgisi rızasının hazırlanması, yetkilendirilmesi, geri alınması ve kimlik doğrulama gibi hususlarda prosedürler açıklığa kavuşturuldu.

• Müşteriler: Teknoloji, müşterilerin beklentilerini önemli ölçüde arttırdı. “Kitlesel kişiselleştirme” çağında müşteriler, ihtiyaçlarını tam olarak karşılayan finansal hizmetlerin kendilerine sunulmasını bekliyor. BaaP ile bankalar, bir teknoloji ortağının uzmanlığından, işlevselliğinden, altyapısından ve ölçeğinden yararlanırken, diğer taraftan ürün ve hizmet yeniliklerine odaklanabilirler. Hizmet ve ürün çeşitliliği ile bankalar, daha fazla müşteriye ve coğrafyaya hitap edebilir; böylece müşteri katılımını arttırarak sadakat ortamı sağlayabilirler.

Karşılaştırmalarla Platform Bankacılığı Kavramının İncelenmesi

• Açık Bankacılık vs Platform Bankacılığı

            Açık bankacılık kısaca, müşterinin talebi üzerine API'ler aracılığıyla müşteri verilerinin üçüncü kişilerle paylaşılması ile hesap bilgileri hizmet sağlayıcı ve ödeme başlatma hizmet sağlayıcı servislerinin sağlanmasıdır. Bu hizmetlerin karşılığı olarak, müşteriler, tüm banka hesap hareketlerini tek bir ekranda görüntüleyebilir, fiziksel POS cihazları yerine dijital sistemde ödeme yapabilirler. Müşteriler, kendilerine ait verileri kontrol eder ve bankaları bu verileri güvendikleri üçüncü taraf şirketlere paylaşma konusunda yönlendirme yetkisine sahip olurlar. Konu ile ilgili detaylı bilgileri içeren yazımıza buradan ulaşabilirsiniz. [EA1] 

            Platform bankacılığı ise, bir bankanın veya başka bir üçüncü tarafın bankacılık ve bankacılık dışı hizmetleri sunduğu dijital bir pazar yeridir. Platform bankacılığı, API'ler aracılığıyla güvenli veri iletişimini gerektirir. Dolayısıyla, platform bankacılığı, açık bankacılık ile mümkün hale gelir ama aynı anlama gelmez. API’ler vasıtasıyla bankalar ve üçüncü taraf kuruluşlarla entegrasyon sağlanır, müşteriler banka uygulamasından çıkmadan ödeme işlemlerini gerçekleştirir.     

• Hizmet Olarak Bankacılık (BaaS) vs Platform Bankacılığı (BaaP)

            Hizmet Olarak Bankacılık (kısaca BaaS), şirketlerin genellikle bankalar veya finansal kuruluşlarla ilişkili finansal hizmetler sunmasına olanak tanıyan bir iş modelidir.  Örneğin geniş kullanıcı tabanlarına sahip platformlar ve pazar yerleri, müşterileri için mevduat hesapları aracılığıyla bir e-cüzdan işlevi sunarak büyük fayda sağlarlar. “Platform Olarak Bankacılık”, “Hizmet Olarak Bankacılık”ın tam tersidir. Halihazırda kurulduğu gibi, BaaS iş modeli, bankacılık kurumlarının fintek ve finansal olmayan işletmelerin finansal hizmetler sunmasına olanak tanıdığı anlamına gelir. Bir Platform Olarak Bankacılık (kısaca BaaP), fintek ve finans dışı şirketlerin bankacılık kurumlarına hizmet vermesini sağlar. Dolayısıyla BaaS modelinden farklı olarak bankalar müşteri işlemlerini tamamen kendileri yönetir.

• Geleneksel Bankacılık vs Platform Bankacılığı

Geleneksel bankacılıkta; bankalar kendi ağlarında (Şube, İnternet-Mobil Bankacılık, ATM…), kendi müşterilerine kendi ürün ve hizmetlerini sunarlar. Platform bankacılığında ise bankalar, sadece kendi ürün ve hizmetlerini değil, işbirliği yaptıkları firmaların ürünlerini de müşterilerinin kullanımına açarlar.

Dijitalleşme sürecinde yaşanılan gelişmeler, bankacılık sektörünü platform bankacılığına yöneltiyor. Açık bankacılık girişimi, bankaları tekellerinden vazgeçmeye ve sistemlerini üçüncü şahıslara açmaya zorluyor. Bu durum, Avrupa'da PSD2’ye uyum sürecinde de karşımıza çıkıyor. Bankaların bu dönemde platform bankacılığının beklentilerine hazırlanmaları ve yararlanmaları için yakın ve uzun vadeli iş hedeflerini belirlemeleri ve en iyi platform bankacılığı stratejilerini seçmeleri gerekecek.

*Bu makalenin orijinali Harvard Business Review Türkiye'de 15 Mart 2023 tarihinde yayınlanmıştır. Orijinal makalenin Türkçe versiyonu için lütfen tıklayınız.”