Avrupa Birliği, büyük teknoloji şirketlerini etkileyecek Dijital Piyasalar Yasası’na ilişkin düzenleme teklifini oy çoğunluğuyla kabul etti. Avrupa Birliği tarafından gündeme getirilen söz konusu Dijital Piyasalar Yasası (“Digital Markets Act” veya “DMA”) ile, iç pazarların güçlendirilmesi ve kişisel verilerin kötüye kullanımının önlenmesi amaçlanıyor. Aynı zamanda yasanın büyük teknoloji şirketleri tarafından ihlal edilmesi durumunda ilgili şirketlere yüksek miktarda idari para cezaları öngörülüyor.    

Söz konusu düzenleme, dijital piyasalara hâkim teknoloji şirketlerinin Avrupa Birliği içerisinde bundan sonra neleri yapıp neleri yapamayacağını belirleyen bir dizi yeni kurallar getiriyor.

Avrupa Parlamentosu tarafından değerlendirildikten sonra yürürlüğe girmesi beklenen düzenlemeden Amazon, Facebook, Google, Microsoft, Apple ve Booking.com gibi Bigtech platformlarının etkileneceği ortadadır. Zira, söz konusu yasaya göre, bir işletme, Avrupa Ekonomik Alanı'nda faaliyet göstermekteyse, yıllık cirosu 8 milyar Euro ve en az 80 milyar Euro piyasa değerine sahipse, o işletme Dijital Piyasalar Yasası’na tabi olacak ve “Gatekeeper” olarak nitelendirilecektir. Bu kapsamda, Gatekeeper sayılacak BigTech Platformları’nın, işletmelere ve tüketicilere haksız koşullar dayatmaktan kaçınması, özellikle veriye dayalı profil oluşturma ve hedefli reklamcılık alanlarında birtakım kısıtlamalara gitmesi gerekecektir.

DMA ile gündeme gelen bir diğer konu ise, DMA’in uygulama alanına giren şirketlerdeki ihlalleri ortaya çıkaran işbirlikçilere (whistleblower) yeterli koruma sağlanması şartının getirilmesidir.  Eskiden dev kurumsal firmaları ifşa eden işbirlikçilere rastlanırken, günümüzde aynı durum teknoloji titanları için gündeme gelmektedir. Nitekim, Dijital Piyasalar Yasası’nın en büyük destekçilerinden birisi de geçtiğimiz aylarda Wall Street Journal’a Facebook hakkında yüzlerce sayfalık belge ifşa eden eski Facebook çalışanı Frances Haughen’dir. Haughen, Facebook’un   önceliğinin kullanıcı güvenliği ve yalan haberlerle mücadele etmek değil kâr etmek olduğunu söylemekte ve daha fazla düzenlemeye tabi tutulması gerektiğine yönelik çağrılar yapmaktadır.

İlgili düzenlemede ayrıca, Avrupa Birliği'nin Genel Veri Koruma Yönetmeliği GDPR’a paralel olarak, tüketicilerin "aydınlatılmak suretiyle açık rızalarının" alınması gerektiği belirtilmekte, Gatekeeper’ların açık rıza almadan kendi ticari amaçları için kişisel verileri toplamaları veya tüketicilere hedefli reklamlar sunmaları durumunda cezai yaptırım ile karşı karşıya kalabilecekleri ifade edilmektedir. İlgili yasada dikkat çekici bir başka nokta ise, doğrudan pazarlama veya hedefli reklamcılık stratejileri için reşit olmayan kişilerin kişisel verilerinin 

toplanmasının ve kullanılmasının, izin vermiş olup olmadıklarına bakılmaksızın tamamen yasaklanmasının planlanmasıdır.

Peki Gatekeeper’lar Digital Piyasalar Yasası’nın getireceği kuralları görmezden gelirse ne olur? DMA’in kanunlaşması halinde Avrupa Birliği Komisyonu, DMA’de belirtilen kuralları ihlal eden şirketlere, küresel çaptaki yıllık cirolarının %10'una kadar para cezası ve yine kuralları ihlal eden şirketlerin küresel çaptaki günlük cirolarının %5'ine kadar periyodik ceza ödemeleri uygulayabilir. Buna ek olarak şirketlerin yapacağı sistematik ihlaller karşısında Komisyon ek çözümler getirebilir. Örneğin, bir Gatekeeper’ı bir işletmesini veya onun bazı bölümlerini (satış birimleri, varlıkları veya markaları gibi) satmaya zorlamak gibi yapısal çözüm yoluna gidilebilir. 

Görünüşe göre, Avrupa Birliği, GDPR ve yakın zamanda yürürlüğe girmesi planlanan DMA ile, emsal teşkil edecek standartları belirlemekte öncülük etmektedir.  Ancak, bu yeni düzenleme, her ne kadar, dijital sektörde yeniliği, yüksek kaliteli dijital ürünleri ve hizmetleri ayrıca alternatif seçim sunma imkanlarını arttırarak, adil bir piyasa dengesini teşvik etmeyi amaçlasa da, DMA’in Gatekeeper’lar için getirdiği kısıtlamalar, küçük ve orta ölçekli dijital Şirketlerin iş modeli inovasyonlarını geliştirmelerini sekteye uğratabilir. DMA yine çevrimiçi platformları bu düzenlemeleri göz önünde bulundurarak belirli bir tasarım seçimine zorlamakta veya birtakım yeniliklerin getirilmesinin kısıtlanmasına sebep olabilecektir. Bu kısıtlamalar, rekabeti teşvik etmenin aksine tüketicilere de fayda sağlamayacak bir durum haline gelme riskini taşımaktadır. Kısıtlayıcı düzenlemelerin, hızlı teknolojik değişime sahip dinamik pazarlarda genellikle düşük performans gösterdiği konusunda eleştiriler de sık sık gündeme gelmektedir. Teknoloji geliştikçe, sabit reçeteler belirleyen düzenlemelerin amaçlarını yerine getirmekte başarısız olabileceği üzerinde düşünülmesi gereken konulardan biridir.

Sonuç olarak, Avrupa Birliği tarafından, Dijital Piyasalar Yasası ile temelde büyük çevrimiçi platformların mutlak pazar hakimiyetine son verilmesi amaçlanmakta olup, dijital platformların iş ve çalışma modellerini, organizasyonlarını ve yönetimini etkilemesi beklenmektedir. DMA’in ilk oylamadan geçmesi, durmaksızın büyüyen dijital piyasa ve teknoloji titanları karşısında Avrupa Birliği tarafından atılan önemli adımlardan biri sayılabilir. 2022 yılının başında Avrupa Birliği Parlamentosu’nun, AB üye ülkeleri ve Avrupa Birliği Komisyonu ile müzakerelere başlaması beklenmektedir. Bu süreçte dijital platformların ve Gatekeeper’ların söz hakkının olup olmayacağı ise merak konusudur.

Yazarlar: Seçil Kısakürek, Melodi Özer, Berfin Karasu

1. Afp. “Facebook Whistleblower Boosts EU Push for New Tech Laws.” Khaleej Times, Khaleej Times, 8 Nov. 2021, www.khaleejtimes.com/tech/facebook-whistleblower-boosts-eu-push-for-new-tech-laws.
2. Mac, Ryan. “Who Is Frances Haugen, the Facebook Whistle-Blower?” The New York Times, The New York Times, 5 Oct. 2021, www.nytimes.com/2021/10/05/technology/who-is-frances-haugen.html.
3. “Press Corner:Digital Markets Act: Ensuring Fair and Open Digital Markets.” European Commission - European Commission, 15 Dec. 2020, ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/QANDA_20_2349.
4. Cennamo, Carmelo, and D.  Daniel Sokol. “Can the EU Regulate Platforms without Stifling Innovation?” Harvard Business Review, 1 Mar. 2021, hbr.org/2021/03/can-the-eu-regulate-platforms-without-stifling-innovation.
5. Portuese, Aurelien. The Digital Markets Act: European Precautionary Antitrust, Information Technology and Innovation Foundation, 24 May 2021, itif.org/publications/2021/05/24/digital-markets-act-european-precautionary-antitrust.